Gross və Net Əməkhaqqı: Fərqi, Hesablanması və Praktiki Nümunələr
Əmək müqaviləsi ilə işləyən hər bir işçi üçün maaş yalnız alınan məbləğdən ibarət deyil. Əməkhaqqı ödənişində “gross” və “net” anlayışları mühüm yer tutur. Sahibkar, işçi və mühasib bu anlayışları düzgün başa düşmədikdə həm vergi hesabatlarında, həm də işçi ilə münasibətlərdə çaşqınlıq yaranır.
1. Gross əməkhaqqı nədir?
“Gross” əməkhaqqı (ümumi maaş) – işçi ilə işəgötürən arasında əmək müqaviləsində göstərilən, bütün vergilər və icbari ödənişlər tutulmamış ümumi məbləğdir.
Yəni gross əməkhaqqı işçinin “kağız üzərində” qazancıdır.
Bura daxildir:
- Əməkhaqqının əsas məbləği,
- Mükafat, bonus, əlavə ödənişlər,
- Əlavə iş saatları üçün ödəniş,
- Digər pul mükafatları.
2. Net əməkhaqqı nədir?
“Net” əməkhaqqı (xalis maaş) – gross əməkhaqqından bütün vergilər, sosial sığorta və digər tutulmalar çıxıldıqdan sonra işçinin əlinə keçən real məbləğdir.
Praktik olaraq işçinin kartına köçən, xərcləyə bildiyi pul məhz net əməkhaqqıdır.
3. Gross və Net əməkhaqqı arasındakı fərqlər
| Məfhum | Tərifi | İşçi üçün ifadəsi |
|---|---|---|
| Gross əməkhaqqı | Vergi və tutulmalardan əvvəlki ümumi maaş | “Rəsmi müqavilədə göstərilən” |
| Net əməkhaqqı | Tutulmalardan sonrakı real maaş | “Əlinə keçən” |
4. Gross əməkhaqqısından hansı tutulmalar aparılır?
Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən gross əməkhaqqısından aşağıdakı tutulmalar olur:
- Gəlir vergisi – işçinin aylıq gəlirinə görə hesablanır (işçilər üçün güzəştlər nəzərə alınır).
- İcbari dövlət sosial sığorta haqqı – pensiya və sosial təminat fonduna ödəniş.
- İcbari tibbi sığorta haqqı.
- Digər hallarda – həmkarlar ittifaqı üzvlük haqqı və ya işçi ilə bağlı xüsusi tutulmalar.
5. Praktiki nümunə
Tutaq ki, işçinin əmək müqaviləsində maaşı 1000 AZN (gross) göstərilib.
- Sosial sığorta haqqı: 3% (işçi hissəsi) → 30 AZN
- İcbari tibbi sığorta: 2% → 20 AZN
- Gəlir vergisi: güzəştə görə 0 AZN (1000 AZN-ə qədər maaşlarda 2025-ci ildən hələ də güzəştlər qüvvədədir)
🔹 Net əməkhaqqı = 1000 – (30 + 20 + 0) = 950 AZN
Bu halda işçi müqavilədə 1000 AZN görsə də, əlinə 950 AZN keçir.
6. Nəzəri əsaslandırma
- Gross əməkhaqqı hüquqi və mühasibatlıq baxımından işəgötürənin işçiyə qarşı öhdəliyini göstərir.
- Net əməkhaqqı isə işçinin real iqtisadi rifahını əks etdirir.
- Dövlətin vergi və sosial siyasəti nəticəsində gross ilə net arasındakı fərq formalaşır.
7. Biznes və işçi üçün əhəmiyyəti
- Sahibkar üçün: İşçinin real motivasiyasını anlaması üçün gross və net fərqini düzgün hesablamalıdır. Müqavilədə yalnız net yazmaq olmaz, çünki vergilər uçotdan yayınar.
- İşçi üçün: Maaşının real olaraq nə qədər olacağını bilmək, planlama aparmaq imkanı yaradır.
- Mühasib üçün: Vergi və sığorta ödənişlərinin düzgün hesablanması və hesabatların şəffaf təqdim edilməsi üçün vacibdir.
✅ Nəticə
Gross və net əməkhaqqı arasındakı fərqi başa düşmək hər bir işçi və sahibkar üçün vacibdir. Gross – rəsmi, net isə realdır. Düzgün müqavilə bağlamaq, vergiləri şəffaf ödəmək və işçilərə aydın şəkildə məlumat vermək həm şirkət imicinə, həm də işçi məmnuniyyətinə müsbət təsir göstərir.